Şükriye Doğa Şentürk
Görsel: Şükriye Doğa Şentürk
Fiddler’s Green, yani Denizci Cenneti, Neil Gaiman’ın grafik romanı The Sandman’de kendisiyle tanıştığımdan beri ilgimi çekmiştir. Ama altını çizmeliyim, ilgimi çeken genel geçer Denizci Cenneti değil, bu grafik romandaki. Çünkü Düş Lordu Morpheus’un yaratısı, Düş Ülke’nin bir parçası bu “yer”, çizgi roman yolculuğuna kendisine “Gilbert” adını uygun gören 60’larının sonunda bir İngiliz beyefendisi bedeninde başlıyor. Acaba Gaiman’a bir mekânı 60’lı yaşlarda gördüren, bir cinsiyet seçtiren, “Gilbert” ismini koyduran, İngiliz aksanıyla konuşturan mekânın neyidir, bunu merak ediyorum.
Öncelikle Denizci Cenneti’nden bahsedelim. Malum efsanenin kökleri 19. Yüzyıl’ın İngiliz denizcilik kültürüne dayanıyor (Hendrickson, 1997). Efsaneye göre denizde 50 yıl ve üzerinde hizmet etmiş olan denizciler öldükten sonra huzur ve keyif içinde yaşayabilecekleri bu mekâna, Denizci Cenneti’ne geliyorlarmış (Eyers, 2012).
Denizci Cenneti’nin nasıl bir yer olduğu konusunda çeşitli tarifler bulunsa da The Sandman’de çayırları, kayranları, dağları ve nehirleriyle doğal bir mekân olarak vücut bulmuş. Bunun bir sebebi Denizci Cenneti’nin Düşlem’in temel taşlarından biri olarak görülmesi olabilir. Sandman’e göre Düş Ülke, kâinatta ilk düş görüldüğünden beri var. Bu kadar eski bir ülkenin kalbi hemen hemen o kadar eski, ortak ve güncelliğini her daim koruyan bir düş-mekân olmalı. Küçük bir çocuğun da, bir denizcinin de, ilk insanın da düşlerinde uğrayabileceği ve bundan memnun olacağı bir yer. Böyle bir zaman aralığını kapsamak isteyince ve gelmiş geçmiş tüm insanlar için bir şeyler ifade etmesi gerekince aşina olduğumuz doğal güzellikleri bir arada sunan bir mekân seçmek mantıklı görünüyor.
Çizgi romanda Denizci Cenneti, Bebek Evi sayısıyla ortaya çıkıyor. Düşlem’in kütüphanecisi Lucien, Düş Lordu’na kayıp varlıklar ile ilgili rapor verirken Denizci Cenneti’nden bahsettiğini, bu esnada tertemiz bir gökyüzü, bu gökyüzünde bir kuş ve yeşillikler içinde akan bir nehir imgesinin oluştuğunu görüyoruz. Düş Lordu’nun bu beklenmedik kaçağa verdiği tepki ise varlığın karakteri hakkında ilk ipuçlarını veriyor: “Denizci Cenneti de mi kayıp? İşte bu sahiden çok tuhaf… Üstelik de hep çok…güvenilirdir” (Gaiman, çev.2016, 52).
En güçlü argümanlardan biri, Gaiman’ın bu varlığı, en azından Gilbert kısmını yazarken ünlü İngiliz yazar Gilbert Keith Chesterton’dan (1874-1936) esinlendiği (Thomas, 2021). Açıkçası bunu inkâr etmek zor. Sandman’in Gilbert’ı ile Chesterton’ın görünüşte ve giyinişteki benzerliği bir rastlantıdan fazlası gibi duruyor. Biraz ayrıntılı incelediğimizde Gaiman’ın karakterinin kitaplara olan düşkünlüğü, teolojik paradoksları, tavana resim yapabilmek için yeterince uzun bir kalem araması-ki bu fikir bizzat Chesterton tarafından 1909 tarihli “On Lying In Bed” makalesinde sunulmuştur- ve Chestertonvari coşkun, hayat dolu kişiliği de pek şüphe bırakmıyor (The Editors of Encyclopedia of Britannica, 2024). Gaiman’ın Sandman’i yazdığı dönemlerde bir Chesterton hayranı olduğu da bilindiğine göre (Campbell & Gaiman, 2014)...
Şimdi Denizci Cenneti’nin ne olduğunu ve Gilbert’ın nasıl ortaya çıktığını biliyoruz. Ancak hala belirsiz olan bir nokta var: bu mekân ve Sandman’in Gilbert’ı arasındaki ilişki. Eğer Neil Gaiman Denizci Cenneti’ni ete kemiğe büründürmeye karar verdiyse referans olarak neden herhangi bir başka favori yazarını, oyuncuyu, müzisyeni değil de G.K. Chesterton’ı seçti? Gilbert, Denizci Cenneti’ni nasıl temsil etti?
Dönem ve milliyeti ele alarak başlayalım; Chesterton da bu ünlü efsane gibi 19. yüzyılda doğmuş ve ikisi de İngiliz kökenli.
İnsan siluetindeki Denizci Cenneti’nin, tıpkı Gilbert ismini alması gibi erkek olarak tasvir edilmesinin de öncelikli olarak Chesterton’a bağlı olduğunu düşünüyorum. Bence bu durum “varlığın” bütünlüğü açısından da bir avantaja dönüşmüş ve Denizci Cenneti’ne atfedilen “güvenilirlik” sıfatı İngiliz beyefendisi stereotipi ile Gilbert karakterine de rahatça oturtulmuş.
Denizci Cenneti’nin ilk var olanlardan olması ve aynı şekilde süregelmesi “güvenilirlik” sıfatıyla aynı paralelde. Sanıyorum mekandaki bu stabil var oluş durumu Gilbert’ın yaşıyla tutarlı. Gilbert’ın 60’lı yaşı insan ölçeğinde, Denizci Cenneti’nin binlerce yıllık jeolojik yaşına denk düşüyor. İkisi de tecrübe, istikrar ve bunlara dayanarak bir özgüven belirtecek derecede yaş almışlar, daha fazla ya da az değil.
Bununla birlikte çizgi romanda Denizci Cenneti ile Gilbert arasında bariz görsel referanslar da mevcut. Gilbert yeşil takım elbisesi, paltosu ve şapkasıyla; gökyüzü mavisi gözlük camlarıyla, altın rengi saçları ve bıyığıyla sanki kendi coğrafi özelliklerine selam gönderiyor.
Görsel arama motoruna G.K. Chesterton yazarsanız, göbeği ve yuvarlak hatlarıyla dikkat çektiği bazı fotoğraf ve illüstrasyonları olduğunu görebilirsiniz. Gilbert çizilirken, ünlü yazarın bu dönemi özellikle referans alınmış ve biraz da abartılarak karaktere yansıtılmış gibi. Buna tasarımda bilinen bir fenomen sebep olmuş olabilir: Eğrilik Etkisi. Fenomene göre yumuşak hatlara sahip şekiller köşeli şekillere oranla insanlar için daha çekicidir ve tercih edilirler. İnsanlar üzerinde daha olumlu bir etki bırakırlar. Tıpkı bir yastık, bir bulut, ya da Michelin’in Lastik Adam’ı gibi. Tamamıyla huzurlu ve sırtınızı yaslayabileceğiniz türde; Denizci Cenneti’de öyle (Gustavo, 2023).
Nezaketi, entelektüel bilgi birikimi ve sevecen halleriyle kalbimize taht kuran Gilbert, sevdiklerini korumak için kılıcını çekmekten, Lordu’nun karşısında canını ortaya koymaktan, diğer bir deyişle sevdiklerinin arkasında dağ gibi durmaktan da geri durmuyor; tıpkı diğer kendisi gibi.
Gaiman’ın yazdığı bir madalyonun iki yüzü Gilbert ve Denizci Cenneti. Mekânın tarihi, üzerine asırlarca yüklenen anlamlar, Sandman evrenine gelişi, yeşiller ve maviler giydirilişiyle; Chesterton’un tarihi, düşünceleri, kâğıda döktükleri, doğduğu dönem ve olduğu kişi, birbirini mıknatıs gibi çekmiş sanki. Neil Gaiman’a da bu çekimi fark etmek, doğru ipleri doğru yerlere bağlamak ve üstüne Gaiman sihrini eklemek kalmış.
KAYNAKÇA
Campbell, H., & Gaiman, N., (2014). The Art of Neil Gaiman. Ilex Press.
Chesterton, G. K., (1909). On Lying In Bed. Quotidiana. https://essays.quotidiana.org/chesterton/lying_in_bed/
Eyers, J. (2012). Don’t Shoot The Albatros!: Nautical Myths and Superstitions. Bloomsbury Publishing.
Gaiman, N. (2022). Sandman: Bebek Evi. (6). (E. Ersavcı, Çev.). İstanbul: İthaki. (Orijinal çalışma basım tarihi 1991)
Gustavo, E., (2023). The Psychological Bases of Visual Preference for Curvature. [Yayımlanmamış Doktora Tezi]. Universitat de les Illes Balears.
Hendrickson, R. (1997). The Facts On File Encyclopedia of Word and Phrase Origins. Facts on File.
The Editors of Encyclopedia Britannica. (2024, Ocak 16). G.K. Chesterton. Britannica. https://www.britannica.com/biography/G-K-Chesterton
Comentarios